Dawki graniczne
Pierwsze próby ustalenia dopuszczalnych warunków, w jakich pracowały osoby mające styczność ze źródłami promieniowania podjął w 1902 roku William Rollins. Zaproponował on stosowanie kliszy fotograficznej i analizę jej obrazu. Brak „zadymienia” kliszy w czasie nie krótszym niż 7 min pozwalał według niego na bezpieczne stosowanie źródła. W miarę rozwoju zastosowania źródeł promieniotwórczych w medycynie, przemyśle i nauce zaistniała potrzeba ustalenia dopuszczalnych limitów, jakie użytkownik mógł otrzymać. Na I Międzynarodowym Kongresie Radiologicznym (Londyn 1925 r.) powołano Komitet ds. Jednostek Pomiarowych Promieniowania X (obecnie Międzynarodowa Komisja ds. Jednostek Promieniowania i Pomiarów – International Commission on Radiation Units and Measurements – ICRU), a na drugim Kongresie (Sztokholm, 1928) Komitetu Ochrony przed Promieniowaniem X i Radu (obecnie Międzynarodowa Komisja Ochrony Radiologicznej – International Commission on Radiological Protection ICRP). Do głównych zadań komitetów należało wydanie zaleceń odnośnie wielkości i jednostek promieniowania oraz radioaktywności, a także określenie dopuszczalnych poziomów napromienienia.
W Polsce, dawka graniczna to – według ustawy Prawo atomowe – wartość dawki promieniowania jonizującego, wyrażona jako dawka skuteczna lub równoważna, dla określonych grup osób, pochodząca od kontrolowanej działalności zawodowej, której, poza przypadkami przewidzianymi w ustawie, nie wolno przekroczyć. Poniższa tabela podaje wartości dawek granicznych według Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 stycznia 2005 roku.
Dawki graniczne obejmują sumę dawek pochodzących od narażenia zewnętrznego i wewnętrznego.
| Grupa narażenia | Dawka skuteczna (efektywna) [mSv/rok] | Dawka równoważna [mSv/rok] | |
|---|---|---|---|
| całe ciało | oczy | skóra (***) oraz kończyny - dłonie, przedramiona, stopy i kostki | |
| Pracownicy oraz uczniowie, studenci i praktykanci w wieku ≥18 lat | 20 (*) | 20 (**) | 500 |
| Uczniowie, studenci i praktykanci w wieku od 16 do 18 lat | 6 | 15 | 150 |
| Osoby z ogółu ludności oraz uczniowie, studenci i praktykanci w wieku poniżej 16 lat | 1 | 15 | tylko skóra - 50 |
(*) wartość ta może być w danym roku kalendarzowym przekroczona do wartości 50 mSv, o ile zgodę na takie przekroczenie wyda, ze względu na szczególne warunki lub okoliczności wykonywania działalności związanej z narażeniem, organ właściwy do wydania zezwolenia, przy czym średnia roczna dawka skuteczna (efektywna) w każdym okresie pięciu kolejnych lat kalendarzowych, w tym lat, w których dawka graniczna została przekroczona, nie może przekroczyć 20 mSv;
(**) wartość ta może być w pojedynczym roku kalendarzowym przekroczona do 50 mSv, jednakże w każdym okresie pięciu kolejnych lat kalendarzowych, w tym lat, w których dawka graniczna została przekroczona, nie może przekroczyć 100 mSv;
(***) dla skóry, jako wartość średnia dla każdego obszaru 1 cm2 napromienionej części skóry, niezależnie od napromienionej powierzchni.
Podanych w powyższej tabeli liczb nie należy traktować jako wartości dopuszczalnych, lecz stosując promieniowanie jonizujące dążyć należy do tego, aby otrzymane dawki były możliwie jak najmniejsze.
Dawki graniczne nie obejmują narażenia na promieniowanie naturalne oraz narażenia osób poddawanych działaniu promieniowania jonizującego w celach medycznych.
Narażenie pracowników oraz osób z ogółu ludności ocenia się w oparciu o otrzymane przez nich dawki skuteczne (efektywne) i dawki równoważne.
Dawka skuteczna opisuje narażenie całego ciała, natomiast dawka równoważna odnosi się tylko do wybranej tkanki lub narządu – można powiedzieć, że opisuje „narażenie lokalne”. Najczęściej mamy do czynienia z narażeniem całego ciała, które opisuje się za pomocą dawki skutecznej. Są jednak takie prace, w których przede wszystkim narażone są np. ręce (prace z użyciem komory rękawicowej, a w medycynie nuklearnej – obsługa generatora izotopów). Takie narażenie opisuje się za pomocą dawki równoważnej.
Zapamiętaj!
Dawka skuteczna promieniowania dla ogółu ludności, pochodząca od kontrolowanej działalności zawodowej, nie może przekroczyć 1 mSv rocznie.