Incydent a awaria

Gdy opinia publiczna mówi o „awarii”, to zazwyczaj określenie to nie jest używane precyzyjnie. W niektórych krajach, a także przepisach międzynarodowych, definiuje się tzw. „incydent w elektrowni jądrowej”. Według Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej incydentem nazywa się każde niezamierzone zdarzenie, takie jak błędy obsługi, awarie urządzeń, zdarzenia, które mogą dawać początek awariom i wypadkom, przypadkowe lub celowe złośliwe działanie człowieka, mogące prowadzić do potencjalnie groźnych konsekwencji z punktu widzenia ochrony radiologicznej.

Odróżniane są dwa rodzaje występowania błędów w funkcjonowaniu elektrowni jądrowych: „zakłócenia/anomalie” – oznaczające nieznaczne odstępstwa od normalnego trybu działania urządzeń, które mogą być niezwłocznie usunięte; natomiast „awarie możliwe do opanowania” – to już poważne zaburzenie działalności urządzeń elektrowni jądrowej. W Polsce jest podobnie – Prawo atomowe definiuje trzy pojęcia: „awaria projektowa”, „ciężka awaria” oraz bardziej ogólne „zdarzenie radiacyjne”. 

W nomenklaturze międzynarodowej funkcjonuje system stopniowania rodzajów awarii: jest nim Międzynarodowa Skala Zdarzeń Jądrowych INES (International Nuclear Event Scale). Dzieli on zdarzenia w elektrowniach jądrowych na 8 stopni – od 0 do 7: poziom 0 oznacza brak albo zakłócenie mało znaczące dla technicznego bezpieczeństwa elektrowni, poziom 1 – anomalia, poziomy 2 i 3 – incydenty, a stopnie 4 do 7 obejmują poważne awarie (wypadki).

Jeśli dochodzi do tzw. anomalii (zakłóceń) w elektrowniach jądrowych, to musi o nich zostać powiadomiona opinia publiczna.

Zakłócenia działania elektrowni jądrowej

Gdyby porównać rower do reaktora jądrowego, to skrzypiący łańcuch, czy poluzowaną śrubę na błotniku można by określić właśnie jako zakłócenie czy anomalię: rower jedzie dalej i może uczestniczyć w ruchu drogowym – łańcuch potrzebuje jedynie kilku kropli oleju.

W elektrowni jądrowej takim zakłóceniem będzie np. nieznaczny, powyżej standardowego poziomu, wzrost ciśnienia w obiegu chłodzącym. W sytuacji takiego wzrostu ciśnienia aktywowane są systemy monitorujące bezpieczeństwo i układy ograniczające; w ten sposób błąd ten jest korygowany automatycznie.

Największa możliwa do opanowania awaria

Awarie powodujące uruchomienie układów bezpieczeństwa oznaczają poważne uszkodzenia w elektrowni jądrowej – np. przerwanie pierwotnego obiegu chłodzenia. Jak już samo określenie takie awarii – (maksymalna) awaria projektowa – wskazuje, elektrownie jądrowe są tak zaplanowane, przemyślane i zbudowane, by oddziaływanie i skutki takiej awarii zostały opanowane. Przy opisanym rodzaju awarii uruchamia się system bezpieczeństwa reaktora, który powoduje:

• wyłączenie reaktora,
• odprowadzenie ciepła powyłączeniowego,
• zatrzymanie materiałów radioaktywnych w bezpiecznym „zamknięciu”, na terenie obiektu jądrowego.

System bezpieczeństwa reaktora musi ograniczać szkody w urządzeniach reaktora i zapobiegać wystąpieniu, wskutek awarii, szkód w otoczeniu elektrowni jądrowej.

Polskie Prawo atomowe

W Polsce, Prawo atomowe uchwalone 29 listopada 2000 r. definiuje trzy pojęcia związane z awariami w elektrowniach jądrowych:

awaria projektowa – czyli warunki awaryjne obiektu jądrowego, w tym przypadku elektrowni jądrowej, uwzględnione w projekcie tego obiektu zgodnie z ustalonymi wymaganiami projektowania, w których uszkodzenie paliwa oraz uwolnienia substancji promieniotwórczych są utrzymywane w ustalonych granicach;

ciężka awaria – warunki awaryjne obiektu jądrowego, poważniejsze niż awarie projektowe, prowadzące do znaczącej degradacji rdzenia reaktora i mogące prowadzić do znaczących uwolnień substancji promieniotwórczych;

a także ogólne pojęcie dotyczące nie tylko elektrowni jądrowych:

zdarzenie radiacyjne – czyli nietypowa sytuacja lub zdarzenie związane ze źródłem promieniowania jonizującego, wymagające podjęcia pilnych działań interwencyjnych w celu złagodzenia poważnych niepożądanych skutków dla zdrowia ludzi, ich bezpieczeństwa, jakości życia, mienia lub środowiska lub zmniejszenia ryzyka, które mogłoby doprowadzić do poważnych niepożądanych skutków.

INES-Poziom 7:  Katastrofa/wielka awaria – uwolnienie ogromnej ilości substancji promieniotwórczych, możliwe ostre oraz późniejsze skutki zdrowotne i środowiskowe na rozległym obszarze, w więcej niż jednym kraju.

INES-Poziom 6: Poważna awaria – uwolnienie znacznej ilości materiałów promieniotwórczych do atmosfery, konieczne wdrożenie planów awaryjnych przewidzianych w danym kraju.

INES-Poziom 5: Awaria z zagrożeniem poza obiektem – uwolnienie materiałów promieniotwórczych do atmosfery, możliwa konieczność częściowego uruchomienia przewidzianych planów awaryjnych, poważne uszkodzenie reaktora, np. pożar albo eksplozja powodują uwolnienie w obrębie elektrowni dużych ilości materiałów promieniotwórczych.

INES-Poziom 4: Awaria bez znaczącego zagrożenia poza obiektem – uwolnienie materiałów radioaktywnych do atmosfery (wydostanie się poza obiekt); możliwy wpływ na produkty żywnościowe (bądź też ich produkcję); nie ma konieczności uruchamiania planów awaryjnych. W obrębie obiektu znaczące szkody, na przykład stopienie się rdzenia reaktora. Więcej niż jeden pracownik jest narażony na działanie promieniowania radioaktywnego.

INES-Poziom 3: Poważny incydent – bardzo małe uwolnienie materiałów radioaktywnych do atmosfery (wydostanie się poza obiekt). Nie ma konieczności uruchamiania planów awaryjnych. Pracownicy są narażeni na szkodliwe dla zdrowia promieniowanie. Dalsze problemy z systemem bezpieczeństwa mogą spowodować awarię.

INES-Poziom 2: Incydent – awaria urządzeń zapewniających bezpieczeństwo reaktora, jednak pozostałe, działające, zapobiegają gorszym następstwom. Jeden pracownik jest narażony na wyższą niż dopuszczalna rocznie dawkę promieniowania i/lub uwolnione są znaczące ilości substancji promieniotwórczych w obrębie obiektu.

INES-Poziom 1: Anomalia – błąd wskutek usterek technicznych, błędów w obsłudze lub nieprawidłowym zaplanowaniu przebiegu procesów. Przykłady: błędy przy transporcie materiałów promieniotwórczych, incydenty bez bezpośredniego wpływu na bezpieczeństwo, drobne uszkodzenia rurociągów.

INES-Poziom 0: Odstępstwa od normalnej pracy – są niwelowane przez systemy regulujące i zapewniające bezpieczeństwo, na przykład pojedynczy, powstały przypadkowo błąd w zapasowym systemie bezpieczeństwa, wykryty podczas rutynowej inspekcji.