Wpływ energetyki jądrowej na gospodarkę
Analizując koszty inwestycji w energetykę jądrową, a potem eksploatacji elektrowni, nie można pominąć wpływu całego projektu na ekonomię kraju, w którym jest rozwijana. W kwietniu 2019 roku opublikowany został raport z badań przeprowadzonych przez FORATOM oraz Deloite („Economic and Social Impact Report”, FORATOM, 25 kwietnia 2019 roku), które poświęcone były wpływowi przemysłu jądrowego na ekonomię Unii Europejskiej. Przeprowadzona analiza obejmuje zarówno obecny wpływ tego sektora gospodarki, ale ocenia także perspektywy i przyszłe korzyści w roku 2050. W badaniu zastosowano obliczeniowy model równowagi ogólnej (CGE), który pozwala symulować powiązania makroekonomiczne w Unii Europejskiej lub dowolnie wybranym regionie geograficznym i mierzy wpływ w kilku obszarach gospodarki. Ocena podzielona jest na dwa wymiary oddziaływania: bezpośrednie i pośrednie. Bezpośredni wymiar przekłada się na efekty generowane przez operatorów elektrowni jądrowych i łańcuch dostaw powiązany z przemysłem jądrowym, w tym dostawców surowców, dostawców podzespołów, producentów oryginalnej aparatury i urządzeń, dostawców technologii. Z kolei na wymiar pośredni składają się dwie warstwy: po pierwsze są to efekty powstałe w wyniku działalności gospodarczej między sektorem jądrowym a dostawcami z innych branż, a po drugie, efekty powstałe w gospodarce UE dzięki pracownikom przemysłu jądrowego i pracownikom dostawców.
Punktem wyjścia dokonanej na zlecenie FORATOM-u analizy jest moc jądrowa zainstalowana w UE wynosząca 118 GWe, co odpowiada 25 % udziałowi energii jądrowej w całkowitej produkcji energii elektrycznej w UE w 2019 roku. Przeanalizowano także scenariusze dotyczące przyszłości – pierwszy scenariusz zakładał moc zainstalowaną na poziomie 150 GWe i udział 24 % w 2050 roku, oraz drugi i trzeci, w których założono mniejszą moc zainstalowaną w stosunku do obecnej (czyli scenariusza zamykania i odchodzenia od energii jądrowej), odpowiednio 36 GWe i 103 GWe. Pierwszy scenariusz zakłada długoterminową eksploatację istniejących elektrowni jądrowych, nowe projekty będące w trakcie budowy lub na etapie planowania. We wszystkich scenariuszach założono także, że UE zdekarbonizuje swoją gospodarkę nawet o 95% (w porównaniu z poziomami z 1990 roku), a zapotrzebowanie na energię elektryczną wzrośnie do ponad 4100 TWh (z obecnych 3100 TWh).
Obecny wpływ energetyki jądrowej na gospodarkę UE
W omawianym badaniu analizowanych jest kilka wskaźników, które mogą być miarą bezpośredniego i pośredniego wpływu sektora jądrowego na gospodarkę Unii Europejskiej, są to: wskaźnik zatrudnienia, dochód państwa, produkt krajowy brutto (PKB) i rozporządzalny dochód gospodarstwa domowego. Metodologii przeprowadzonych obliczeń nie będziemy tu omawiać, jest ona dostępna w załączeniu do cytowanego raportu. Wyniki tej oceny pokazują, że w 2019 roku przemysł jądrowy utrzymuje 1 129 900 pełnoetatowych miejsc pracy, generuje dochód państw w wysokości 124,2 mld euro, 383,1 mld euro dochodów gospodarstw domowych, 507,4 mld euro PKB UE, 1 092,3 mld euro wolumenu inwestycji i 18,1 mld euro nadwyżki handlowej w gospodarce UE.
Innym podejściem do przedstawienia korzyści ekonomicznych wynikających z działalności przemysłu jądrowego w UE jest, według autorów raportu, pokazanie wpływu 1 GW zainstalowanej mocy na gospodarkę. Wówczas okazuje się, że każdy gigawat zainstalowanej mocy jądrowej w Unii Europejskiej generuje 9,26 mld euro rocznych inwestycji w całą gospodarkę UE, ma udział w PKB UE w wysokości 4,3 mld euro, generuje 3,25 mld euro dochodów gospodarstw domowych dla obywateli UE zatrudnionych bezpośrednio lub pośrednio poprzez przemysł jądrowy, 1,05 mld euro dochodów publicznych i nadwyżkę handlową UE w wysokości 0,15 mld euro w 2019 roku. Co więcej, każdy gigawat zainstalowanej mocy utrzymuje 9575 bezpośrednich i pośrednich miejsc pracy oraz zapewnia 4508 miejsc pracy dla wysoko wykwalifikowanych pracowników na rynku UE w 2019 roku.
Przyjrzyjmy się bardziej szczegółowo analizowanym wskaźnikom:
- Produkt Krajowy Brutto dostarcza cennych informacji na temat udziału przemysłu jądrowego w gospodarce UE. Bezpośredni wpływ obejmuje działania związane z wytwarzaniem energii elektrycznej i wynosi 102,5 mld euro. Pośredni wpływ osiąga 404,9 mld euro i jest generowany przez łańcuch dostaw powiązany z przemysłem jądrowym, wydatki bezpośrednich pracowników branży, jak również wydatki pracowników dostawców. Zatem ogólny wpływ sektora jądrowego na europejski PKB wynosi 507,4 mld euro w 2019 roku, czyli ponad pół biliona euro, co przekłada się na 3-3,5% PKB Unii Europejskiej.
- Zatrudnienie – sektor jądrowy zapewni każdego roku bezpośrednio 351 900 miejsc pracy oraz spowoduje pośrednie zatrudnienie w liczbie 777 900, oferowane przez dostawców. Co więcej, wpływ pośredni obejmuje także miejsca pracy utworzone dzięki wydatkom zarówno pracowników przemysłu, jak i pracowników dostawców w innych sektorach gospodarki. W ogólności przemysł jądrowy odpowiada za 1,1 miliona miejsca pracy. Ten sektor gospodarki cechuje również duży udział pracowników posiadających wysokie kwalifikacje, który wynosi obecnie 47%. W sektorze energetycznym średni udział wysoko wykwalifikowanych pracowników jest znacznie niższy i wynosi obecnie od 25 do 36%. Autorzy raportu zwracają także uwagę, że w porównaniu z innymi gałęziami przemysłu, przemysł jądrowy wymaga dużego nakładu siły roboczej. Cykl życia elektrowni jądrowej obejmuje trzy fazy: budowa, eksploatacja i likwidacja. Faza budowy trwa około 10 lat, eksploatacja ok. 60 lat, z kolei oczekuje się, że etap likwidacji zostanie zakończony po 10 latach. Podczas tych trzech etapów zarówno intensywność pracy, jak i rodzaje dostarczanej siły roboczej różnią się znacznie. Poniższy rysunek pokazuje wyliczoną przez firmę Deloitte liczbę zatrudnionych osób we wspomnianych trzech fazach życia elektrowni jądrowej.
- Dochód rozporządzalny gospodarstwa domowego to kwota pieniędzy, które gospodarstwa domowe mają do dyspozycji po rozliczeniu podatków dochodowych. Dochód ten jest często monitorowany, jako jeden z kluczowych wskaźników ekonomicznych i używany jest do oceny ogólnego stanu gospodarki. Dziś przemysł jądrowy generuje roczny dochód do dyspozycji gospodarstw domowych w wysokości 383,1 mld euro i obejmuje zarówno pracowników pośrednich, jak i bezpośrednich tego sektora.
- Wpływ na dochody publiczne – podatki wynikające z działalności sektora jądrowego mają znaczny wkład do budżetów krajowych państw członkowskich UE. W bieżącym okresie rozliczeniowym całkowity wpływ na dochody publiczne, wygenerowany przez przemysł jądrowy, osiągnie 124,2 mld euro i związany jest z wpływem do budżetów pieniędzy pochodzących z podatków pośrednich (VAT, podatek akcyzowy, itp.) oraz podatku dochodowego od osób fizycznych.
- Wpływ na handel (import/eksport) – bilans handlowy wyraża różnicę między wartością eksportu i importu w danym kraju/regionie. Ujemny bilans handlowy oznacza, że kraj/region jest importerem netto towarów i usług (import przewyższa eksport), a zatem ma deficyt handlowy, z kolei dodatnia wartość tego wskaźnika wskazuje, że kraj/region jest eksporterem netto towarów i usług (eksport przewyższa import), a zatem ma nadwyżkę handlową. Obecnie sektor jądrowy generuje w UE roczną nadwyżkę handlową w wysokości 18,1 mld euro. Import wynikający z działalności sektora jądrowego dotyczy przede wszystkim produktów i usług wymaganych do budowy i eksploatacji elektrowni jądrowych. Eksport z kolei dotyczy działalności związanej ze sprzedażą energii elektrycznej.
Oczywiście wymienione wyżej wyniki obliczeń dotyczą tylko 13 krajów UE, które eksploatują elektrownie jądrowe, czyli Belgia, Bułgaria, Czechy, Niemcy, Hiszpania, Finlandia, Francja, Węgry, Holandia, Rumunia, Szwecja, Słowenia i Republika Słowacka. Nie mniej jednak autorzy raportu wskazują, że energetyka jądrowa ma wpływ również na pozostałe 14 krajów Unii Europejskiej, nie posiadających przemysłu jądrowego. Ten ślad jest zauważalny i związany jest ze współpracą transgraniczną i migracją pracowników, co ma również wpływ na wszystkie wymienione wyżej wskaźniki ekonomiczne. W przypadku Polski te liczby kształtują się następująco:
- Zatrudnienie – 12000,
- Produkt krajowy brutto – 8,1 mld euro,
- Dochód gospodarstw domowych – 6,5 mld euro,
- Dochody publiczne – 1,1 mld euro.
Jak wygląda wobec tego przyszłość przemysłu jądrowego?
Ocenę wpływu energetyki jądrowej na gospodarkę UE autorzy raportu dokonali opierając się na trzech, wspomnianych wcześniej scenariuszach. Wyniki tej analizy zebrano w poniższej tabeli. Autorzy raportu zwracają uwagę, że na ten moment najbardziej prawdopodobny scenariusz, to zmniejszanie roli energetyki jądrowej w UE, z założeniem mocy zainstalowanej 36 GWe w 2050 roku. Ten najmniej optymistyczny dla tego sektora gospodarki scenariusz jest punktem wyjścia dla oceny wpływu rozwoju energetyki jądrowej na analizowane obszary oddziaływania w latach 2020-2050.
| Wskaźnik | Pierwszy scenariusz – 36 GWe zainstalowanej mocy | Drugi scenariusz – 103 GWe zainstalowanej mocy | Trzeci scenariusz – 150 GWe zainstalowanej mocy |
|---|---|---|---|
| Produkt krajowy brutto UE | 281,8 mld euro | 483,7 mld euro | 576 mld euro |
| Zatrudnienie | 650 400 miejsc pracy | 1 000 600 miejsc pracy | 1 321 600 miejsc pracy |
| Udział wysoko wykwalifikowanych pracowników | 45% | 45% | 45% |
| Dochód rozporządzalny gospodarstwa domowego | 212,8 mld euro | 309,7 mld euro | 490 mld euro |
| Dochody publiczne | 69,0 mld euro | 98,2 mld euro | 110,2 mld euro |
| Bilans handlowy | 8,7 mld euro | 20,8 mld euro | 33,5 mld euro |
Porównanie z innymi źródłami energii
Aby mieć pełny obraz wpływu przemysłu jądrowego na gospodarkę, autorzy raportu rozszerzyli swoją analizę o porównanie energetyki jądrowej do dwóch innych gałęzi przemysłu energetycznego, które zapewniają znaczną liczbę miejsc pracy w gospodarkach krajowych. Dokonano porównania trzech wskaźników: zainstalowana moc w systemie elektroenergetycznym [GW], zatrudnienie [liczba miejsc pracy / rok] i całkowity wpływ na PKB [w mld EUR]. Porównania dokonano z energetyką wiatrową i wodną, zatem wszystkie omawiane tu źródła energii mają mały ślad węglowy i są brane pod uwagę, jako źródła, które mogą zastąpić energetykę węglową.
Według badania z 2017 roku Europejskiego Stowarzyszenia Energetyki Wiatrowej, również zrealizowanego przez firmę konsultingową Deloitte („Local impact, global leadership”, European Wind Energy Association, 2017), w 2030 r. 400 GW mocy zainstalowanej w energetyce wiatrowej zapewni 716 600 miejsc pracy, a całkowity wpływ na PKB wyniesie do 116,5 mld euro. Z kolei Międzynarodowe Stowarzyszenie Energetyki Wodnej opublikowało swoje badanie w 2015 r., które obejmuje zarówno kraje UE-28, jak i cały kontynent europejski. Według tej analizy, w 2030 r. całkowita zainstalowana moc w elektrowniach wodnych wyniesie 263 GW, utrzymując rocznie 127 000 miejsc pracy, o łącznym, rocznym wpływie na PKB w wysokości 52 mld euro.
Z kolei raport FORATOM zakłada, że sektor jądrowy UE będzie miał moc zainstalowaną netto 128,5 GW w 2030 roku (ze wzrostem do 150,3 GW do 2050 r. według najbardziej optymistycznego scenariusza), zapewni średnio 1 321 000 bezpośrednich i pośrednich miejsc pracy rocznie i roczny wpływ na PKB wynoszący 575,9 mld euro. Zatem w porównaniu z energetyką wiatrową i wodną energetyka jądrowa będzie miała większy wpływ zarówno na PKB UE, jak i na tworzenie miejsc pracy. W przeliczeniu na 1 GW zainstalowanej mocy skala skutków gospodarczych, jakie spowodowałby przemysł jądrowy w UE, staje się jeszcze bardziej wyraźna. W 2030 r. 1 GW zainstalowanej mocy jądrowej wygenerowałby roczny wpływ na PKB UE w wysokości 2,9 mld euro, podczas gdy przemysł wiatrowy zaledwie 0,3 mld euro rocznie. Oznacza to, że wpływ przemysłu jądrowego na PKB UE będzie około 10 razy większy niż wpływ przemysłu wiatrowego.
Ponadto wpływ na zatrudnienie byłyby jeszcze bardziej korzystny dla energetyki jądrowej. Do 2030 roku 1 GW zainstalowanej mocy jądrowej przełożyłby się na 6 088 miejsc pracy utrzymywanych rocznie na rynku UE, czyli będzie ponad trzykrotnie większy w porównaniu z przemysłem wiatrowym. W porównaniu z energetyką wodną liczby są jeszcze bardziej imponujące: energetyka jądrowa generować będzie około 17 razy więcej miejsc pracy niż energetyka wodna.
Alternatywnym podejściem do porównania tych trzech źródeł energii jest ocena wpływu na gospodarkę 1 TWh wyprodukowanej energii elektrycznej. Wyniki tych porównań zaprezentowano na dwóch poniższych rysunkach.
Warto wiedzieć!
Energetyka jądrowa ma bardzo duży, korzystny wpływ na gospodarkę. Przykładowo każdy gigawat zainstalowanej mocy jądrowej w Unii Europejskiej w 2019 roku wygenerował 9,26 mld euro rocznych inwestycji w całą gospodarkę UE, miał udział w PKB UE w wysokości 4,3 mld euro, wygenerował 3,25 mld euro dochodów gospodarstw domowych dla obywateli UE zatrudnionych bezpośrednio lub pośrednio poprzez przemysł jądrowy, 1,05 mld euro dochodów publicznych i nadwyżkę handlową UE w wysokości 0,15 mld euro. Co więcej, każdy gigawat zainstalowanej mocy utrzymywał 9575 bezpośrednich i pośrednich miejsc pracy oraz zapewniał 4508 miejsc pracy dla wysoko wykwalifikowanych pracowników na rynku UE w 2019 roku.